Σελίδες

Παρασκευή, Φεβρουαρίου 10, 2012

Η Άυν Ραντ και η φιλοσοφία του Αντικειμενισμού (Objectivism)

Στις 2 Φεβρουαρίου του 1905 γεννήθηκε στην Αγία Πετρούπολη της Ρωσίας, από μια εύπορη εβραϊκή οικογένεια, η Alisa Rosenbaum, μετέπειτα μετονομασθείσα σε Άυν Ραντ. Όταν ξέσπασε η Ρωσική Επανάσταση, το Κράτος δήμευσε την επιχείρηση του πατέρα της και το άνετο διαμέρισμά τους . Έτσι, μαζί με την οικογένειά της κατέφυγε στην Κριμαία. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού κινδύνεψε η ζωή τους. Η απειλή του Κόκκινου Στρατού ταυτίστηκε βαθιά μέσα της με τον υπέρτατο φόβο του θανάτου.

Ήταν μόλις 13 χρόνων. Στη γκρίζα μετεπαναστατική Ρωσία του Λένιν, όπου καθημερινά χιλιάδες άνθρωποι έχαναν τη ζωή τους εξαιτίας της πείνας , και η μυστική αστυνομία «εξαφάνιζε» τους διαφωνούντες , η Alisa βρήκε καταφύγιο στο μαγικό κόσμο του αμερικάνικου κινηματογράφου . Ο πλούτος, η λάμψη , οι ουρανοξύστες, τα μεγάλα αυτοκίνητα, οι κομψές γυναίκες… ! Για την Alisa, αυτή ήταν η ζωή «όπως μπορούσε και όφειλε να είναι». Οι πνευματικές και υπαρξιακές ανησυχίες της θα βρουν διέξοδο στις πανεπιστημιακές σπουδές της. Έχει πια επιστρέψει στην Πετρούπολη, και στο πανεπιστήμιο της πόλης θα σπουδάσει Φιλοσοφία και Ιστορία. Αποφοιτώντας, ξεκινά σπουδές στο Κρατικό Ινστιτούτο Κινηματογραφικών Τεχνών. Στο τέλος του 1925 ένα απρόσμενο γράμμα από κάποιους συγγενείς στην Αμερική θα δώσει στην ελπίδα της φυγής σάρκα και οστά. Και λίγους μήνες αργότερα, συγκινημένη, θα αντικρύσει τους ουρανοξύστες της Νέας Υόρκης. Η Αμερική αντιπροσώπευε πάντα για εκείνη το μοντέλο του έθνους των ελεύθερων ανθρώπων. Θα μείνει έξι μήνες στο Σικάγο. Παρατείνοντας την άδεια παραμονής της πηγαίνει στο Χόλιγουντ. Σκοπεύει να γίνει σεναριογράφος. Τη δεύτερη ημέρα της εκεί θα τη συναντήσει ο Cecil Β. de Mille, ο οποίος θα της προσφέρει δουλειά. Την επόμενη εβδομάδα θα γνωρίσει τον Φρανκ Ο' Κόνορ. Παντρεύονται το 1929 και ζουν μαζί 50 ολόκληρα χρόνια, μέχρι το θάνατο του Ο’ Connor το 1979. Έπειτα από πολλές δυσκολίες, η Ayn Rand αφοσιώνεται στη συγγραφή. Το 1936 γράφει το πιο αυτοβιογραφικό της μυθιστόρημα, το «Εμείς οι Ζωντανοί», που αφηγείται την αθλιότητα της ζωής στη μετεπαναστατική Ρωσία . Η μεγάλη όμως επιτυχία έρχεται το 1943 με την έκδοση του "The Fountainhead" - «Κοντά στον Ουρανό», όπου διηγείται την ιστορία ενός ιδεαλιστή αρχιτέκτονα που αρνείται να εγκαταλείψει τα όραματά του . Το 1957 γράφει το «Atlas Shrugged». Στα μυθιστορήματά της, η Ayn Rand, πηγαίνοντας κόντρα στο κυρίαρχο ιδεολογικό κλίμα της Αμερικής του Roosevelt, υμνεί τον laissez faire καπιταλισμό, τον ατομικισμό και την ανθρώπινη δημιουργικότητα, ενώ στρέφεται εναντίον του μεγάλου κράτους και του κολλεκτιβισμού. Τα βιβλία της πουλάνε εκατομμύρια αντίτυπα. Οι επιχειρηματίες τη λατρεύουν. Είχαν βρει επιτέλους μια συγγραφέα που υμνούσε την ελεύθερη επιχειρηματική δραστηριότητα σαν το θεμέλιο της κοινωνίας μας! Χιλιάδες νέοι γοητεύονται από τον ιδεαλισμό της και οργανώνουν ομάδες για να προωθήσουν τις ιδέες της στα πανεπιστήμια. Και οι εχθροί της όμως είναι πολλοί : Η Αριστερά την απεχθάνεται για το ότι υπερασπίζεται τον Καπιταλισμό . Μάλιστα, ο Νόαμ Τσόμσκι τη χαρακτηρίζει ως μια από τις πιο διαβολικές φιγούρες στην ιστορία της διανόησης. Η Δεξιά την πολεμά για τον αθεϊσμό της και τις θέσεις της υπέρ της έκτρωσης και κατά της υποχρεωτικής στράτευσης. Οι κριτικοί αμφισβητούν τη λογοτεχνική αξία των βιβλίων της, επικρίνοντας τους ξύλινους χαρακτήρες και τη μελοδραματική πλοκή. Ο ακαδημαϊκός κόσμος δεν παίρνει στα σοβαρά τη φιλοσοφία της, τον «Αντικειμενισμό . 

  Αντικειμενισμός
Για τη Rand, ο Αντικειμενισμός χαρακτηρίζεται ως «μια φιλοσοφία για τη ζωή πάνω στη γη». Όπως έλεγε η ίδια, «Η φιλοσοφία μου είναι η έννοια του ανθρώπου ως ηρωικού όντος, με τη δική του ευτυχία ως τον ηθικό σκοπό της ζωής του και με την παραγωγική επιτυχία ως ευγενέστερή του δραστηριότητα.». Το όνομα «Αντικειμενισμός» προέρχεται από την ιδέα ότι η ανθρώπινη γνώση και οι αξίες είναι στόχος : υπάρχουν και καθορίζονται από τη φύση της πραγματικότητας, πρέπει να ανακαλυφθούν από το μυαλό κάποιου, και δεν δημιουργούνται από τις σκέψεις που έχει κανείς. 

  Μεταφυσική: Αντικειμενική Πραγματικότητα 
 Η φιλοσοφία της Ραντ ξεκινά με 3 αξιώματα: Την Ύπαρξη, την Ταυτότητα και τη Συνείδηση. Η Ύπαρξη, είναι το αντιληπτικό αυτονόητο και η βάση για όλη την υπόλοιπη γνώση. Το αξίωμα αυτό διαχωρίζει το να υπάρχει «κάτι πραγματικό» από το να υπάρχει το «υπερβατικό» ή το «προϊόν της πίστης». Ένα φύλλο δεν μπορεί να είναι ταυτόχρονα πράσινο και κόκκινο. Το Α είναι Α. Ως προς τη Συνείδηση, η Ραντ τη θεωρεί ως τη λειτουργία της αντίληψης του υπαρκτού και ότι από μόνη της δεν μπορεί να διαχωριστεί, παρά μόνο σε σχέση με μία ανεξάρτητη πραγματικότητα. Το να είσαι συνειδητοποιημένος, σημαίνει ότι είσαι συνειδητοποιημένος για κάτι πραγματικό. Διαφορετικά μιλώντας, η Πραγματικότητα έχει το «πρωτείο» έναντι της Συνείδησης η οποία πρέπει να προσαρμοστεί στην πρώτη. Έτσι, η Ραντ απορρίπτει το «πρωτείο της Συνείδησης» απορρίπτοτνας ταυτόχρονα οποιαδήποτε απόχρωση μεταφυσικού υποκειμενισμού ή θεϊσμού. 

  Επιστημολογία : Λογική 
Ισχυριζόμενη ότι η ανθρώπινη γνώση είναι βασισμένη στη διαδικασία της αντίληψης, η Ραντ απορρίπτει την εγκυρότητα των αισθήσεων. Η ουσιώδης μέθοδος από την οποία εξαρτώνται όλες οι υπόλοιπες, είναι η Λογική. Μόνο με τη Λογική μπορούν να επιτευχθούν οι στόχοι των δράσεων καθώς μόνο με αυτή μπορεί να κατανοηθεί η φύση των γνωστικών προβλημάτων. Απορρίπτει το Συναίσθημα ως πηγή γνώσης. «Τα συναισθήματα δεν είναι γνωστικά εργαλεία», έλεγε. Αναγνωρίζει τη σπουδαιότητά τους, αλλά ισχυρίζεται ότι δεν είναι παρά μόνο το αποτέλεσμα των συνειδητών λογικών ιδεών. Για τον τρόπο οικοδόμησης των εννοιών, συμπίπτει με την επιστήμη της Γνωστικής Ψυχολογίας: Μέσα από τη διαδικασία της αντίληψης, το ανθρώπινο μυαλό «χτίζει» εννοιολογικά σχήματα αφού τα επεξεργαστεί αφαιρετικά. Όμως, παρά τις επικρίσεις ορισμένων επιστημόνων, η Ραντ θεωρεί πάντα ότι η Φιλοσοφία προηγείται της Ψυχολογίας και δεν εξαρτάται με κανέναν τρόπο από αυτή. 

  Ηθική: Ατομικό συμφέρον 
Στον τομέα της Ηθικής, η Ραντ υποστηρίζει ότι η πρώτη ερώτηση θα πρέπει να είναι: «Χρειάζεται ο άνθρωπος αξίες – και γιατί ;». Για τη Ραντ, μόνο η έννοια Ζωή δίνει νόημα στην έννοια Αξία. Και μόνο ένας ζωντανός οργανισμός μπορεί να αντιμετωπίζει το πρόβλημα «Επιβίωση ή Θάνατος» και η αξία της Ζωής είναι αυτή που δίνει νόημα και στις υπόλοιπες μικρότερες αξίες. Ο άνθρωπος, για να επιτύχει την προσωπική ευτυχία, μπορεί να επικεντρώσει τη σκέψη του σε μία πλήρη, ενεργή και στοχευμένη γνώση της πραγματικότητας – ή μπορεί να μην επικεντρωθεί σε αυτή και να αφήσει τον εαυτό του απλώς να αντιδρά σε κάθε τυχαίο ερέθισμα που μπορεί να του συμβεί. Θεωρεί πως η επιδίωξη του ατομικού συμφέροντος και της προσωπικής ευτυχίας είναι ο υψηλότερος ηθικός στόχος της ζωής . Για την επιβίωσή του ανθρώπου και για την κατανόηση της πραγματικότητας οι κυριότερες αρετές είναι ο Ορθολογισμός, η Δικαιοσύνη, η Ανεξαρτησία, η Ακεραιότητα, η Παραγωγικότητα και η Υπερηφάνεια. Σύμφωνα με τη Ραντ, ο καλώς εννοούμενος Εγωισμός δίνει το σωστό προσανατολισμό για τις παραπάνω αρετές, ενώ απορρίπτει τον υποχρεωτικό Αλτρουισμό και την υποχρέωση του ανθρώπου να ζει για τους άλλους. Οι ήρωες των βιβλίων της Rand , υπάρχουν για τον εαυτό τους, ούτε θυσιάζοντας άλλους γι' αυτούς , ούτε τον εαυτό τους για τους άλλους. 

  Αισθητική 
Η Αντικειμενική Θεωρία αποδέχεται την Τέχνη ως τρόπο οργάνωσης και πρόσληψης των αφηρημένων. Η ανθρώπινη ανάγκη για την Τέχνη πηγάζει από την ανάγκη για «γνωστική οικονομία» επιτρέποντας στο ανθρώπινο μυαλό να συλλαμβάνει συντομότερα τις αφηρημένες έννοιες και να απελευθερώνει χώρο για να επεκτείνει τις σκέψεις του. Όμως, ο Αντικειμενισμός παρατηρεί ότι ο ρόλος της Τέχνης είναι μόνο να δείχνει και όχι να εκπαιδεύει, ακόμα κι όταν αυτή περιέχει ηθικές αξίες και ιδεώδη. 

  Πολιτική: Ατομικά δικαιώματα και Καπιταλισμός 
Η θέση της Rand υπέρ της ατομικής ελευθερίας ενσωματώνει στοιχεία από όλη τη φιλοσοφία της. Δεδομένου ότι η λογική είναι το μέσο της ανθρώπινης γνώσης, είναι επομένως το πιο θεμελιώδες μέσο επιβίωσης του κάθε ατόμου. Η χρήση ή η απειλή της δύναμης εξουδετερώνει τη λογική ενός ατόμου, αν η δύναμη προέρχεται από το κράτος ή από έναν εγκληματία. Σύμφωνα με την Rand, «το μυαλό του ανθρώπου δεν θα λειτουργήσει στη θέα ενός όπλου». Ως εκ τούτου, το μόνο είδος της οργανωμένης ανθρώπινης συμπεριφοράς που συνάδει με τη λειτουργία του Λόγου είναι η εθελοντική συνεργασία. Η Πειθώ είναι η μέθοδος της λογικής. Από τη φύση του, ο απροκάλυπτος παραλογισμός δεν μπορεί να επικαλείται τη χρήση της Πειθούς και πρέπει τελικά να καταφύγει σε δύναμη για να επικρατήσει. Έτσι, η Rand είδε τον Λόγο και την Ελευθερία ως έννοιες συσχετιζόμενες, ακριβώς όπως είδε τον παραλογισμό και τη δύναμη ως έννοιες συνακόλουθες. Με βάση αυτή την κατανόηση του ρόλου της λογικής, οι Αντικειμενιστές θεωρούν ότι η άσκηση σωματικής βίας ενάντια στη θέληση του άλλου είναι ανήθικη, όπως ανήθικες είναι και η απειλή και η απάτη. Η χρήση των αμυντικών μέσων ή των δυναμικών αντιποίνων, από την άλλη πλευρά, είναι η ενδεδειγμένη. Έτσι, η Rand είναι αντίθετη και με τη φορολογία καθώς η ίδια έκρινε ότι ήταν κλοπή και παράλογη απονομή δύναμης στην εξουσία. Ωστόσο, υποστήριξε ότι η φορολογία θα πρέπει να καταργηθεί σε μια κοινωνία σταδιακά. Ο Αντικειμενισμός υποστηρίζει ότι κάθε άτομο έχει το ηθικό δικαίωμα να ενεργεί όπως η δική του κρίση το κατευθύνει και να κρατήσει το προϊόν της προσπάθειάς του. Το θεμελιώδες δικαίωμα είναι το δικαίωμα στη ζωή, μαζί με όλα τα άλλα δικαιώματα που απορρέουν από αυτό, συμπεριλαμβανομένων των δικαιωμάτων «της ελευθερίας, της ιδιοκτησίας, και την επιδίωξη της ευτυχίας». Ο Αντικειμενισμός υποστηρίζει ότι το μόνο κοινωνικό σύστημα που αναγνωρίζει πλήρως τα ατομικά δικαιώματα είναι ο καπιταλισμός, ειδικά ό,τι περιγράφεται από τη Rand ως «πλήρης, γνήσιος, ανεξέλεγκτος, άναρχος laissez-faire καπιταλισμός». Ο καπιταλισμός που αφορά τον Αντικειμενισμό είναι το πιο επωφελές κοινωνικό σύστημα για τους φτωχούς, αλλά αυτό δεν είναι η κύρια αιτιολόγησή του. Μάλλον, είναι το μόνο ηθικό κοινωνικό σύστημα. Για τη λειτουργία του Κράτους, ο Αντικειμενισμός υποστηρίζει ότι αυτή οφείλει να περιλαμβάνει ΜΟΝΟ την Αστυνομία , τις ένοπλες δυνάμεις , για να προστατεύουν από ξένους εισβολείς, τα δικαστήρια , καθώς και το εκτελεστικό και τα νομοθετικά σώματα . Η Rand ήταν αντίθετη με το ρατσισμό και κάθε νομική εφαρμογή του. Υποστήριξε το δικαίωμα στην έκτρωση , αντιτάχθηκε στην ακούσια κατάταξη στο στρατό και σε οποιαδήποτε μορφή λογοκρισίας , συμπεριλαμβανομένων νομικών περιορισμών σχετικά με την πορνογραφία . Οι Αντικειμενιστές αντιτάχθηκαν επίσης σε μια σειρά από κυβερνητικές δραστηριότητες οι οποίες συνήθως υποστηρίζονται τόσο από φιλελεύθερους όσο και συντηρητικούς, συμπεριλαμβανομένης της αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας, τον κατώτατο μισθό και τη δημόσια εκπαίδευση . Οι Αντικειμενιστές έχουν υποστηρίξει πρωτοβουλίες κατά των θρησκευτικών συμβόλων σε κρατικές υπηρεσίες και της διδασκαλίας του « ευφυούς σχεδιασμού » στα δημόσια σχολεία. 

  Μετά τη Ραντ 
Η Άυν Ραντ πεθαίνει το 1982, σε ηλικία 77 ετών. Σήμερα, τριάντα χρόνια μετά το θάνατο της, είναι παντού: Το 1988 ιδρύθηκε το Ayn Rand Institute, το οποίο προωθεί τον «Αντικειμενισμό», ενώ το Objectivist Graduate Center από το 1994 εκπαιδεύει σπουδαστές για ακαδημαϊκή σταδιοδρομία. Μέσα στο 2009 κυκλοφόρησαν στις Η.Π.Α. δύο νέες βιογραφίες της ενώ οι εφημερίδες και τα περιοδικά όλου του κόσμου, από το «New York» μέχρι τον “Economist” γεμίζουν, γι’ άλλη μια φορά, με αφιερώματα στη ζωή και στο έργο της. Στα δέκα αγαπημένα μυθιστορήματα του 20ου αιώνα, όπως τα ψήφισαν οι Αμερικάνοι αναγνώστες, τα τέσσερα(!) είναι δικά της. Το ντοκυμανταίρ για τη ζωή της ήταν υποψήφιο για Όσκαρ, ενώ η Helen Mirren ενσάρκωσε την ερωτευμένη Ayn Rand σε βραβευμένη τηλεταινία . Στην Ινδία , τα βιβλία της γίνονται σύμβολα του καπιταλιστικού μετασχηματισμού της ινδικής κοινωνίας και εμπνέουν την ανερχόμενη αστική τάξη, τη νεολαία και τους επιχειρηματίες . Η στροφή των Η.Π.Α. προς τον κρατισμό τα τελευταία χρόνια δίνει μια νέα επικαιρότητα στο έργο της Ayn Rand. Ο κρατικός παρεμβατισμός του Ομπάμα, προκαλεί πολλούς φιλελεύθερους να υπενθυμίσουν στην κοινωνία τον κολλεκτιβισμό που περιγράφεται στο Atlas Shrugged και να διαδηλώνουν κρατώντας πλακάτ με συνθήματα φράσεις από τα μυθιστορήματά της. Παρά τα ελαττώματα και τις αδυναμίες που μπορεί κάποιος να καταλογίσει στην προσωπικότητα και στο έργο της Άυν Ραντ , κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει πως με τα βιβλία της, προώθησε τις ιδέες της ελευθερίας σε εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον πλανήτη. Αναρίθμητα ήταν και τα γράμματα που ελάμβανε καθημερινά. Κατά τη διάρκεια του πολέμου ένας στρατιώτης έγραφε ότι θα ένιωθε πολύ καλύτερα αν πολεμούσε για τα ιδανικά του Χάουαρντ Ρόαρκ. Τέτοια γράμματα συνεχίζουν να έρχονται ακόμη και σήμερα. Και η Άυν, κάπου ανάμεσα στα σύννεφα, μπορεί να χαμογελάει ευτυχισμένη... 

ΠΗΓΕΣ 
http://blemilo.blogspot.com/2011/02/ayn-rand.html  http://en.wikipedia.org/wiki/Objectivism_(Ayn_Rand)  
Α.Ραντ, Κοντά στον Ουρανό, εκδ. Ωκεανίδα

Δεν υπάρχουν σχόλια: